Pośrodku malowniczej przyrody Słowińskiego Parku Narodowego, wśród lasów, jezior i torfowisk znajduje się niewielka wioska Kluki. Jej główną atrakcją jest Muzeum Wsi Słowińskiej — skansen ukazujący życie i kulturę dawnych mieszkańców tych ziem, zwanych Słowińcami.
To miejsce pozwala przenieść się w czasie i poznać ginącą już społeczność, która zamieszkiwała te tereny przez ostatnie wieki. Odrestaurowane drewniane chaty charakterystycznej konstrukcji szkieletowej zwanej „krainą w kratę” tworzą klimatyczny skansen. Przez dziesięciolecia zgromadzono tu liczne eksponaty pokazujące dawny styl życia, obrzędy i rzemiosła Słowińców żyjących z gospodarki rybackiej i pozyskiwania torfu.
Spacerując wśród zagród i wchodząc do wnętrz chat, można poczuć atmosferę minionych epok. Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach oferuje nie tylko ekspozycje, ale też warsztaty, pokazy rzemiosł i obrzędów takich jak „czarne wesele”. Jest to jedyna taka placówka ratująca przed zapomnieniem kulturę tej małej, kaszubskiej grupy etnicznej. Skansen w Klukach to prawdziwe muzeum żywej historii regionu.
Kim byli Słowińcy?
Choć określani mianem Słowińców, tak naprawdę byli to Kaszubi mieszkający nad jeziorami Gardno i Łebsko na obszarze dzisiejszego Słowińskiego Parku Narodowego. Nazwę „Słowińcy” nadał im w XIX wieku rosyjski etnograf Aleksander Hilferding po swoich badaniach terenowych, nawiązując do języka słowiańskiego, którym się posługiwali.
W rzeczywistości Słowińcy byli odłamem Kaszubów żyjących w izolacji od głównej części tej społeczności. Przez wieki utrzymywali jednak własną, odrębną tożsamość kulturową i bardzo długo zachowywali język — gwarę kaszubską. Słowińcy mieszkali w kilku wsiach rozrzuconych wśród lasów, bagien i jezior, takich jak Smołdzino, Gardna, Kluki, Cecenowo, Rowy czy osady nad jeziorami Gardno i Łebsko.
Życie Słowińców zdominowane było przez żywioł wodny i przyrodę tych terenów. Głównym zajęciem była gospodarka rybacka oraz wydobycie i pozyskiwanie torfu z okolicznych torfowisk. Ich zwyczaje, kultura materialna i język ukształtowane były przez to izolowane, podmokłe środowisko. Słowińska gwara, pieśni, obrzędy, budownictwo oraz rzemiosła ściśle związane były z przyrodą i zasobami naturalnymi tego regionu.
Mieszkańcy tych terenów byli silnie związani ze swoją małą ojczyzną. Swatali się głównie z sąsiadami, a niewielka liczebność społeczności sprawiała, że akcje germanizacyjne nie były tak dotkliwe jak w innych regionach. Słowińcy pielęgnowali swoje tradycje, a ich mowa, oparta na gwarze kaszubskiej, przetrwała przez wieki. Niestety, po II wojnie światowej, Słowińcy zostali sklasyfikowani jako Niemcy i zmuszeni do emigracji, co doprowadziło do niemal całkowitego zaniknięcia tej wyjątkowej kultury.
Historia Muzeum Wsi Słowińskiej
Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach ma swoje korzenie w małej wystawie stałej zorganizowanej we wrześniu 1963 roku. Wówczas to w jednej z zachowanych zagród z XIX wieku otwarto ekspozycję prezentującą kulturę ludności zamieszkującej niegdyś wsie nad jeziorami Łebsko i Gardno, czyli Słowińców.
Pomysł stworzenia muzeum zrodził się z obaw o los zanikającą kultury tej słowiańskiej grupy etnicznej. Już w latach 60. XX wieku Słowińcy masowo opuszczali rodzinne strony, wyjeżdżając do Niemiec w ramach programów łączenia rodzin. Realia powojenne i naciski asymilacyjne doprowadziły do niemal całkowitego wyludnienia tych terenów z rdzennych mieszkańców.
Aby ocalić od zapomnienia dziedzictwo Słowińców, w latach 70. XX wieku Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku podjęło decyzję o rozbudowie istniejącej już Muzealnej Zagrody Słowińskiej i utworzeniu w Klukach dużego muzeum na wolnym powietrzu. Na ten cel przejęto okoliczne grunty, na których stopniowo zaczęto lokalizować przenoszone, zabezpieczane i rekonstruowane obiekty dawnej zabudowy wiejskiej.
Cały proces translokacji i zabezpieczania budynków przebiegał pod czujnym okiem etnografów i konserwatorów zabytków. Drewniane chałupy ustawiano na wzorowanych po dawnych „gniazdach”, tak by odtworzyć pierwotny układ przestrzenny wsi Kluki. Zadbano również o zachowanie tradycyjnego budownictwa i krajobrazu kulturowego, wprowadzając płoty, ogrody, sady i zagrody dla zwierząt hodowlanych.
W rezultacie tych wieloletnich działań dzisiaj na obszarze ponad 10 hektarów znajduje się ponad 20 obiektów udokumentowanych jako pierwotna zabudowa wsi słowińskich. Jest to największy w Polsce i jeden z największych w Europie tego typu skansenów budownictwa wiejskiego, a także ośrodek kultury regionalnej poświęcony grupie etnicznej Słowińców.
Atrakcje Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach
Muzeum Wsi Słowińskiej to nie tylko imponująca kolekcja drewnianych zabytków architektury wiejskiej układających się w malowniczą scenerię skansenu. To przede wszystkim żywe muzeum wskrzeszające dawne tradycje, rzemiosła i styl życia Słowińców.
Największą atrakcją są liczne prezentacje i warsztaty edukacyjne, podczas których można aktywnie poznawać dziedzictwo kultury słowińskiej. Można tu zobaczyć m.in. proces wyplatania sieci rybackich, garncarstwa, tkactwa czy wyrobu słowińskich plecionych butów zwanych klumpami. Pasjonaci dawnego rzemiosła pokażą, w jaki sposób dawniej wyrabiano przedmioty codziennego użytku.
Sporą popularnością cieszą się także pokazy dawnych obrzędów i zwyczajów, związanych np. z dorocznym zwyczajem wydobywania torfu zwanym „czarnym weselem”. Tego typu imprezy etnograficzne pozwalają poczuć prawdziwą atmosferę dawnej, słowińskiej wsi.
Wyjątkową atrakcją są prezentacje tradycyjnych metod gospodarowania, wypiekania chleba na zakwasie czy przygotowywania regionalnych potraw zgodnie z dawnymi recepturami Słowińców. Można tu skosztować m.in. placków ziemniaczanych ze śledziem, chleba żytniego pieczonego w piecach chlebowych na terenie skansenu czy innych lokalnych przysmaków.
Dopełnieniem atrakcji Muzeum Wsi Słowińskiej są wystawy etnograficzne w chatach, obrazujące życie codzienne i kulturę Słowińców. Eksponaty takie jak odzież, sprzęty domowe, ozdoby, malowidła na szkle stanowią cenne świadectwo dawnych czasów.
Muzeum zapewnia nie tylko edukacyjno-ekspozycyjną, ale także rekreacyjną atrakcję. Można spędzić tu cały dzień, spacerując wśród zagród, zakątków i przystanków edukacyjnych, obserwując lokalną przyrodę i zwierzęta. Teren otoczony jest ogródkami kwiatowymi, warzywnikami, pastwiskami — odtwarzającymi dawny, przyjemne w swojej prostocie, wiejski krajobraz.
Unikalne zwyczaje i tradycje
Autentycznym skarbem Muzeum Wsi Słowińskiej są prezentowane tu unikalne zwyczaje, obrzędy i tradycje charakterystyczne dla społeczności Słowińców zamieszkujących niegdyś te tereny. Ta niewielka grupa etniczna, żyjąca w ścisłej symbiozie z przyrodą tych bagiennych obszarów, ukształtowała własną, odrębną, niezwykle ciekawą kulturę.
Jednym z najciekawszych obrzędów jest „czarne wesele”, związane z tradycyjnym okresem wydobywania torfu z okolicznych torfowisk. Stanowił on niegdyś kluczowe źródło opału dla Słowińskich gospodarstw. Okres wytężonej pracy przy wydobyciu torfu trwał od początku maja przez kilkanaście dni. Wieczorami po ciężkiej pracy świętowano jednak przy muzyce i śpiewie, a kulminacją był wielki festyn na zakończenie.
W muzeum można zobaczyć inscenizację tego obrzędu – od pokazu wydobywania bryłek torfu z ziemi, poprzez ich suszenie, aż do wspólnego świętowania w rytm słowińskich przyśpiewek ludowych. To wyjątkowa okazja do poczucia dawnego, specyficznego klimatu tych ziem.
Inną atrakcją Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach jest prezentacja dawnego rzemiosła słowińskiego, jak np. wyplatanie sieci rybackich czy produkcja ręcznie zdobionych butów dla koni, znanych jako klumpy. Muzeum oferuje również warsztaty z zakresu innych dawnych rzemiosł: garncarstwa, tkactwa, plecionkarstwa, malarstwa na szkle czy tradycyjnych wyrobów z wikliny i siana. To doskonała okazja do zobaczenia, jak wykonywano niegdyś przedmioty codziennego użytku.
Nie można pominąć także kulinarnych tradycji Słowińców. W trakcie pokazów można skosztować potraw z lokalnych produktów: placków ziemniaczanych ze śledziem, chleba żytniego na zakwasie wypiekanego w tradycyjnych piecach chlebowych czy innych przysmaków z dawnej, słowińskiej kuchni.
Podsumowanie
Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach to wyjątkowe miejsce, które pozwala zachować pamięć o zanikającej kulturze i tradycjach niewielkiej, ale niezwykle barwnej grupy etnicznej, jaką byli Słowińcy. Ten malowniczy skansen przenosi nas w odległe czasy, gdy ich życie toczyło się w harmonii z przyrodą nadmorskich bagien i lasów.
Dzięki świetnej rekonstrukcji i zgromadzeniu licznych zabytków architektury wiejskiej, wystaw etnograficznych oraz kultywowaniu dawnych obrzędów i rzemiosł, udało się tu ożywić całe dziedzictwo tej społeczności. Wędrując wśród drewnianych chat i zagród, można poczuć jak niegdyś wyglądało życie Słowińców — rybaków, rolników, rzemieślników.
Jeśli planujecie odwiedzić Skansen w Klukach, sprawdźcie stronę internetową Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach, gdzie znajdziecie wszystkie niezbędne informacje na temat biletów, godzin otwarcia i aktualnych wystaw. To dobre źródło wiedzy, które pozwoli Wam odpowiednio zaplanować wycieczkę. Naprawdę warto odwiedzić to miejsce i mam nadzieję, że moje fotografie są tego najlepszym potwierdzeniem.
